[Nettime-nl] Model Nederland: gevaarlijke controlezucht van archieven en bibliotheken

[Tjebbe van Tijen <tjebbe@imaginarymuseum.org>]

beste Hans

ik heb uiteindelijk ook nog dit stukje geschrven en heb op Het  
Archief Form Nederland geplaatst, ik zal het ook nog elders 'posten'

http://forum.archieven.org/index.php?board=1.0

====
Een vriend van mij een gerenomeerd historicus wordt al sinds geruime  
tijd in de vrije uitoefening van zijn beroep geschaad door de  
invoering van een persoonlijke gebruikerspas en het opslaan van  
gegevens met betrekking tot zijn onderzoekingen. De combinatie van  
hedendaagse beschikbare electronische registratie-technieken en de  
diepingevreten behoefte van de Nederlandse burocratie om alles te  
controleren heeft sinds kort onacceptabele proporties aangenomen. Was  
het voorheen gebruikelijk dat er bij een archief een schrift of boek  
lag waarin de gebruikers van het archief per bezoekdag hun naam en  
adres in noteerden, tegenwoordig gaat dit via een barcode en in  
andere gevallen via een nog verdergaand medium als een RTF pas  
(passieve of actieve transponder kaart gekoppeld aan een  
informatiesyteem met meldpunten en/of in/uit poorten). Het oude  
systeem van het invullen van briefjes met soms een carbondoorslag (om  
in de stellingen van het archief te plaatsen op de positie van een  
uitgeleend document of groep van documenten), was meestal niet  
gekoppeld aan het eerder genoemde bezoekersregister. Wel zijn/waren  
er nogal wat archieven/bibliotheken die gedurende de uitleen een  
kopie van zo'n uitleen-slipje in een tijdelijk kaartenbakje stopten  
en vaak wordt de gebruiker per aanvraag gevraagd zijn naam en adres  
op een aanvraagbriefje in te vullen (wie heeft daar als actieve  
onderzoeker geen lamme pols van gekregen. Zo'n nieuwe bezoekerskaart  
en dan het liefst een landelijke, wie weet ooit een Europese  
bezoekerskaart, lijkt vergeleken met het hiervoor beschrevene echt  
voordelen te hebben. Maar ieder voordeel heeft zijn nadeel en het  
bestaan en groeien van databases waarin - op de dag precies - valt na  
te lezen welke onderzoeker welk document(en) in welk archief heeft  
geraadpleegd, doet het gemak omkeren in een diepaand ongemakkelijk  
gevoel. Registratie in zulk detail van het handwerk van iedere  
onderzoeker in Nederland dient domweg niet te bestaan. Wie de  
geschiedenis van totalitaire maatschappijen bestudeert weet dat die  
in de meeste gevallen hun machtsbasis vinden in de controle van de  
bevolking door registratiesystemen en dat in de moderne tijd zulke  
systemen meestal niet actief gericht zijn op bepaalde verdachte  
personen, maar dat domweg alle gegevens die maar te halen en te  
combineren zijn bewaard worden. In bibliothekarissentaal heet dat  
'post-coordinatie' van gegevens en dit kan een uiterst effectief  
opsporingswerktuig zijn. Men hoeft maar kort in de tijd terug te gaan  
om deze idee al te vinden in tijden dat een groot deel van de  
computers nog met ponskaarten en geheugenopslag op tapes werkten: het  
Duitse Rasterfahndung, ooit ontwikkeld door Horst Herold hoofd van  
het Bundeskriminalambt (1971-1981) die zijn inspiratie voor zijn  
"Modell Deutschland"  putte uit de Renaissance utopie van Campanella  
'La Cita del Sole", een centralistisch door hoogpriesters geleide  
geheel transparente maatschappij. Een net Nederlands woord is ook wel  
'dossiervorming' en daar waar de historicus zijn dossiers aanlegt  
voor zijn onderzoek is het de Nederlandse staat - via haar goed  
georganiseerde archieven en bibliotheken - die weer een dossier  
aanlegt van wat die historicus nu allemaal aan het uitzoeken is. Het  
is dan met behulp van de Boolse logica dat uit miljoenen  
ogenschijnlijk onbetekende gevens een patroon, trend of naam  
gefilterd kan worden. De archeif- en bibliotheekrehistratie is  
natuurlijk niet actief op een bepaalde persoon, nee domweg op een  
ieder die het waagt ziijn of haar interesses bloot te geven.

Wij zijn heel geleidelijk binnen twee decennia afgedaald tot een  
niveau waarbij via het 'ik-heb-niets-te-verbergen-syndroom' een  
allesomvattende registratie van ons handelen over ons uitgespreid is.  
Het onuitgesproken uitgangspunt is: het gemak dient de mens: IEDEREEN  
IS VERDACHT. Dit is een principe dat al eerder gepionierd is door de  
Oost-Duitse STASI en de geheime dienst van de Poolse heilstaat van  
Gomulka tot Jaruwzelski. Zo herinner ik me ooit "the Black Book of  
Polish Censorship" gelezen te hebben dat in 1977 uit kon komen omdat  
één van de staats-censors met meenemen van een koffer vol papieren  
naar Zweden wist uit te wijken (Tomasz Strzyzewski, 1977), waar  
gedetailleerd beschreven wordt hoe de routine van 'iedereen is  
verdacht' en veralgemeniseerde dossiervorming in zijn werk ging en  
let wel dat alles vaak nog op basis van kaartsystemen, fotokopieën en  
archiefmappen.

Zijn we weer vergeten hoe onze Westerse media deze regimes als  
'duivels' of 'totalitair' wisten af te schilderen? Hoe trompetterde  
de herauten van de persoonlijke vrijheid het goede nieuws van de val  
van zulk soort vermadelijke regimes? Nu zijn wij aangeland in een  
situatie die Big Brother tot kleinduimpje maakt, wordt het geen tijd  
de sporen van archiefonderzoek te laten zijn als de broodkruimels van  
deze sprookejskleuter, een tijdelijk spoor dat weggepikt wordt door  
de vogels?

Historisch onderzoek, dat al zoveel lasten te dragen heeft van diep  
ingesleten (onaanvaardbare) academische tradities (afschermen van  
specifieke bronnen omdat professor zo en zo er nog mee bezig is.  
etc.) dient onbevangen en vrij te kunnen plaats vinden. Gedwongen  
registratie via persoonsgebonden archiefkaarten is uit den boze.  
Gelukkig kent dezelfde moderne electronische techniek uitstekende  
mogelijkheden voor het anonimiseren van gegevens. Er bestaan talloze  
eenvoudige absoluut niet kostbare digitale protocols die dat mogelijk  
maken. Het gemak van een OA-chipkaart (Openbaar Archief kaart) hoeft  
dus niet verloren te gaan. Ik pleit er ook niet voor dat onderzoekers  
voortaan gemaskerd in bibliotjeken en archieven binnen komen, zelfs  
het dag-bezoek-register met naam en adres mag van mij blijven  
bestaan, maar de directe koppelingen van geraadpleegde documenten aan  
een persoonsnaam en het bewaren van zulke gegevens moet van de baan  
(de in de aanhef genoemde vriend van mij constateerde dat zowel het  
Gemeente Archief Amsterdam als het Nationaal Archief zijn gegevens  
keurig hadden opgeslagen zonder zijn toestemming).

De van overheidswege aangestelde en gevoede goedbedoelende waakhond  
voor de bescherming van onze privacy de heer Kohnstamm (sinds 2004 in  
functie) heeft zijn ketting jaar voor jaar, schakel voor schakel  
laten inkorten zonder ooit echt te bijten. Ook hier is een geheel  
andere methode van bewaking nodig de gelijke trend houdt met de  
stormachtige groei van registratiemogelijkheden in onze samenleving,  
maar dan moet ik het gaan hebben over het Paitentendossier en de OV- 
Chipkaart en daar is dit het forum niet voor.


Tjebbe van Tijen
Imaginary Museum Projects
Dramatizing Historical Information
http://imaginarymuseum.org




______________________________________________________
* Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet
* toegestaan zonder toestemming. <nettime-nl> is een
* open en ongemodereerde mailinglist over net-kritiek.
* Meer info, archief & anderstalige edities:
* http://www.nettime.org/.
* Contact: Menno Grootveld (rabotnik@xs4all.nl).