nettime-nl: protest tegen vrijhandelsverdrag (MAI)

[Geert Lovink <geert@xs4all.nl>]

From: ceo@xs4all.nl

Merijn Schoenmaker over "Multilateral Agreement on Investments" (MAI)

[Het volgende artikel gaat uitgebreid in op de Multilateral Agreement on
Investments, het nieuwe "vrij"handelsverdrag waarover binnen de OECD onder
Nederlands voorzitterschap druk wordt onderhandeld.
Het geeft daarnaast een aanzet voor perspectief en uitgangspunten voor
verzet: "De initiatiefnemers zien de campagne tegen de MAI als een
belangrijke aanzet voor een beweging in Nederland die strijd voor de
ontmanteling van bestaande "vrij"handelsverdragen en bijbehorende
instituties, zoals de WTO en de EU. Het is de hoogste tijd om de gevaarlijke
illusie over de "vrije" markt als brenger van meer welvaart volledig door te
prikken. Door het opbouwen van een basisbeweging willen we de apathie en
onmacht ten aanzien van de "maakbaarheid van de samenleving" doorbreken."]


Globalisering van de ondernemersheerschappij

Eind 1996 konden mensen voor het eerst kennisnemen van een verdrag dat de
"grondwet van een wereldomvattende economie" moet worden. Dat kwam niet
omdat de betrokken regeringen stonden te popelen om de bevolking deelgenoot
te maken van dit pronkstukje. De tekst van het verdrag werd niet
vrijgegeven, maar vond de openbaarheid via Internet. Toen =E9=E9n van de
onderhandelaars het conferentiegebouw van de OECD in Parijs verliet, griste
een Franse activist razendsnel de papieren uit zijn handen en ging er
vandoor. De documenten bevatten het concept voor een verdrag waarover sinds
1995 in het diepste geheim wordt onderhandeld binnen de OECD.

De globalisering van de economie wordt in de moderne mythologie beschouwd
als een natuurlijk fenomeen dat, evenals het uitdijen van het heelal,
onmogelijk gestopt of beheerst kan worden. In werkelijkheid wordt de
globalisering gevormd en bevorderd door zorgvuldig geplande wettelijke en
institutionele veranderingen, die worden vastgelegd in een serie
internationale verdragen. Overeenkomsten als de GATT, de NAFTA en de Interne
Markt van de Europese Unie bevorderen de "vrij"handel van geld en goederen,
ontdoen overheden van hun regulerende bevoegdheden en verschuiven de macht
naar onbereikbare instituties als de World Trade Organization (WTO), de
opvolger van de GATT.
Multinationale ondernemingen worden als gevolg van nieuwe technologie=EBn,
overnames, joint-ventures en recordwinsten in rap tempo steeds groter en
machtiger. Met hun macht groeit ook hun hebzucht tot ongekende hoogte. Met
toenemende arrogantie dicteert het bedrijfsleven internationale
overeenkomsten die de weg vrijmaken voor een wereldomvattende economie.
Terwijl de soevereiniteit van overheden wordt ondermijnd, kunnen banken en
bedrijven steeds vrijer opereren. De geplande nieuwe grondwet zal de
bestaande sociale en politieke mensenrechten ondermijnen en vervangen door
de rechten van internationale investeerders.
Ern van de meest invloedrijke partijen in dit proces is het World Economic
=46orum, een prive-club die de 1.000 grootste multinationale
ondernemingen van de wereld verenigt. Het World Economic Forum heeft - in
eigen woorden - "een leidende rol gespeeld in het proces van economische
globalisering". Zijn missie is "om op te treden als een bruggenbouwer op
het hoogste niveau tussen het bedrijfsleven en regeringen" en om "de
leiders uit het bedrijfsleven, regeringen, de academische wereld en de
media te integreren tot a partnership" door het "cre=EBren van a unique
club atmosphere".


Achtergronden van de MAI

Het World Economic Forum heeft naar eigen zeggen "een hoofdrol gespeeld bij
het lanceren van de Urugay-onderhandelingen in het begin van de jaren 90.
De Uruguay-ronde eindigde in 1994 met de ondertekening van het GATT-akkoord,
waarmee de handel van goederen en diensten vergaand werd geliberaliseerd.
Dit was zonder twijfel de belangrijkste stap voor het institutionaliseren
van de globalisering sinds de oprichting van de GATT in 1948. Op 1 januari
1995 werd de World Trade Organization opgericht om de GATT-overeenkomsten
uit te voeren. In datzelfde jaar begonnen binnen de WTO onderhandelingen
over een nog verder gaand verdrag, de Multilateral Investment Agreement
(MIA). In het bijzonder de Europese Unie spande zich in voor een snelle
afhandeling hiervan.
In december 1996 werden de MIA-onderhandelingen echter gestopt tijdens de
Ministeriele Conferentie in Singapore. 13 zuidelijke landen, waaronder
India, Maleisi=EB en China, protesteerde krachtig tegen de MIA. Pas na zware
druk door de Europese Unie, de Verenigde Staten en andere rijke landen
bonden ze een voor een in. Maar de Indiase regering bleef zich
verzetten en verklaarde de MIA nooit te zullen ondertekenen. De weigering
van India blokkeerde de onderhandelingen, omdat beslissingen in de WTO
alleen met consensus kunnen worden genomen. De MIA is sindsdien op een
laag vuurtje gezet en wordt slechts besproken in een werkgroep binnen de
WTO.
Om verder verzet van de zuidelijke landen te omzeilen, begonnen de Verenigde
Staten in het diepste geheim onderhandelingen over een vergelijkbaar verdrag
onder een aantal rijke landen. Hiervoor werd een geschikt podium gevonden in
de OECD, ruwweg de club van de 29 rijkste landen van de wereld. Deze nieuwe
overeenkomst heet de Multilateral Agreement on Investments (MAI) - what's in
a name? De MAI en de MIA hebben excact hetzelfde doel, namelijk het opheffen
van alle barri=E8res voor investeringen. Na het vastlopen van de
onderhandelingen over de MIA in de WTO is het MAI-verdrag voor de Europese
Unie, de Verenigde Staten en Japan erg belangrijk geworden. Zij richten
momenteel dan ook al hun inspanningen op de OECD-onderhandelingen.

Lobby en onderhandelingen

Sinds 1995 onderhandelen vertegenwoordigers van verschillende landen in het
diepste geheim over de Multilateral Agreement on Investments (MAI). De
directeur van de World Trade Organization, Renato Rugerio, zette het doel
van de MAI duidelijk uiteen met de woorden: "We schrijven de grondwet van
een wereldomvattende economie." De onderhandelingen moeten volgens plan eind
april 1998 worden afgerond. Frans Engering, een topambtenaar van het
Ministerie van Economische Zaken, voert namens Nederland de onderhandelingen
over de MAI en is tevens de voorzitter van de OECD-commissie. En gering
pleit voor een schoon verdrag zonder uitzonderingen. Volgens hem kan de
afronding van de MAI onmogelijk nog vertraagd worden, omdat "we nu de
laatste fase ingaan." Na ondertekening zullen landen voor minimaal 20 jaar
vastzitten aan het verdrag, ook als de hele bevolking daartegen is. Landen
die de MAI ondertekenen, zullen namelijk pas na 5 jaar mogen beslissen of
ze eruit willen stappen en moeten nadien nog 15 jaar lang alle regels van
de MAI uitvoeren.

Terwijl de lobbyclubs van grote bedrijven al vanaf het begin nauw bij de
onderhandelingen over de MAI betrokken zijn, wordt het grote publiek
angstvallig buiten de deur gehouden. De International Chamber of Commerce,
een invloedrijke lobbyclub van multinationale ondernemingen, schreef de
eerste versie van het MAI-verdrag in 1996 en het huidige concept voor het
verdrag is vrijwel onveranderd sinds dit document. De OECD waarbinnen de MAI
wordt besproken is grofweg de club van de 29 rijkste landen van de wereld.
Meer dan 95% van de 500 grootste multinationals hebben hun basis in
OECD-landen. Zuidelijke landen hebben geen zeggenschap over de inhoud van
het verdrag. Als de onderhandelingen zijn afgerond zullen zij worden
uitgenodigd om hun handtekening eronder te zetten op een "slikken of
stikken"-basis.
Multinationale ondernemingen hebben de MAI al een "stempel van goedkeuring"
genoemd voor internationale investeerders. Dat betekent dat Zuidelijke
landen wel gedwongen zullen zijn om de MAI te ondertekenen, willen zij nog
buitenlandse investeringen kunnen aantrekken. Tijdens het afgelopen
decennium hebben het Internationaal Monetaire Fonds (IMF) en de Wereldbank
Zuidelijke landen gedwongen om hun economie om te vormen tot een extreme
exportgerichtheid. Als gevolg van de zich verdiepende =91schulden'crisis en
de voortgaande beheersing van moderne technologie door het rijke Noorden,
zijn Zuidelijke landen buitengewoon afhankelijk van buitenlandse
investeringen en buitenlandse valuta. Regeringen van de de Zuidelijke
landen zullen zich onmogelijk kunnen verweren tegen de druk die nu al op
hen wordt uitgeoefend door een gezamenlijke coalitie van de Europese Unie,
de Verenigde Staten, Japan en de grootste multinationale ondernemingen.
Een aantal landen heeft dan ook al aangekondigd het verdrag in april 1998,
tezamen met de OECD-landen, te willen ondertekenen.

Hoofdelementen van de MAI

De MAI zal geeft internationale investeerders verregaande rechten en zal
desastreuze gevolgen hebben voor onder meer arbeidsvoorwaarden, sociale
zekerheid, milieubescherming en democratische rechten over de gehele wereld.
De MAI zou de eerste internationale overeenkomst worden die investeerders
het exclusieve recht geeft om overheden aan te klagen voor een
internationaal tribunaal van =91deskundigen'. Dit tribunaal zal bindende
uitspraken kunnen doen en landen een boete opleggen voor elk beleid dat in
strijd is met MAI-regels. Overheden zullen worden veroordeeld tot
onmiddelijke schadevergoeding aan ondernemingen voor de geleden en
toekomstige schade aan de bedrijfsinvesteringen.
Veel landen hebben al om uitzonderingen op de MAI-regels gevraagd. Deze
uitzonderingen zullen echter slechts tijdelijk zijn. Regeringen zullen een
lijst moeten maken met alle gewenste uitzonderingen tezamen met een
tijdsschema om ze op te heffen. Dit heeft tot gevolg dat vele sociale en
milieubeschermende maatregelen in alle landen in de loop van de tijd zullen
worden ontmanteld.

Bedrijfsinvesteringen

De definitie van investeringen in de MAI is veel ruimer dan wat de meeste
mensen onder dat woord verstaan. Volgens het verdrag zijn investeringen "elk
soort goed, bezeten of gecontroleerd, direct of indirect door een
investeerder" waaronder "alle grijpbare en ongrijpbare, verplaatsbare en
onverplaatsbare bezittingen en alle daarmee verbandhoudende
eigendomsrechten" op "het landgebied, de interne wateren en de territoriale
zee van de aangesloten landen". In de halve-paginalange definitie van
investeringen worden ook intellectuele eigendomsrechten uitdrukkelijk
genoemd. Dit omvat patenten op kennis en technologie en zal
hoogstwaarschijnlijk ook patenten op leven omvatten. Zo zal de MAI een
beslissende stap zijn in het opleggen van de heerschappij van het
bedrijfsleven over gewassen, dieren en menselijke delen over de gehele wereld.

"Geen voorwaarden"

De MAI garandeert de vrije mobiliteit van financieel kapitaal en staat
overheden niet toe om voorwaarden te stellen aan internationale
investeringen. Investeerders krijgen het recht om bedrijven op te zetten in
alle maatschappelijke sectoren, behalve politie en leger. Beleidsmaatregelen
om te zorgen dat die investeringen ook aan de bevolking ten goede komen
zullen door de MAI illegaal worden. Dit geeft investeerders het recht om hun
kapitaal te verplaatsen naar landen die hen de gunstigste omstandigheden
bieden en legaliseert wat traditioneel als kapitaal-vlucht wordt beschouwd
(bijvoorbeeld naar Zwitserse bankrekeningen). De MAI zal bovendien alle
landen afhankelijk maken van het IMF, dat wordt beheerst door de 8
machtigste landen van de wereld (de G8). Alleen met toestemming van het IMF
zullen landen tijdelijk een eigen beleid mogen voeren ten aanzien van de
financiele kapitaalstromen.
De MAI zal overheden verbieden om "toegangsbeperkingen" of
"gedragsvoorwaarden" op te leggen. Geen "toegangsbeperkingen" betekent dat
de MAI beleidsmaatregelen verbiedt voor het reguleren van lokaal eigendom,
het tegengaan van speculatie, of het verzekeren van een minimumperiode voor
de investeringen. Privatisering zal volledig open zijn omdat alle
productiemiddelen vrij toegankelijk moeten zijn voor internationale
investeerders. De MAI verbiedt overheden om "gedragsvoorschriften" op te
leggen aan investeerders, zoals voor het herinvesteren van een deel van de
winst of het stimuleren van lokale werkgelegenheid. Al deze voorwaarden
zullen onder de MAI worden verboden, ook als ze zowel aan lokale als
internationale bedrijven zouden worden opgelegd.

"Geen discriminatie"

Onder het mom van "geen discriminatie" zijn in de MAI principes zoals "Meest
Bevoorrechte Land" en "Nationale behandeling" opgenomen. De MAI garandeert
alle ondertekende landen de status van "meest bevoorrechte land". Deze
bepaling verbiedt boycots, behalve als ze door de Verenigde Naties worden
genomen. Boycots van lokale of nationale overheden zoals die tegen het
voormalige apartheidsregime in Zuid-Afrika, of tegen huidige militaire
dictaturen zoals in Birma en Nigeria zullen onder de MAI verboden worden.
De MAI garandeert internationale investeerders "nationale behandeling". De
MAI zal elk overheidsbeleid verbieden dat voordelig is voor kleine en
middelgrote bedrijven. Bovendien geeft het verdrag internationale
investeerders toegang tot alle bestaande subsidieregelingen in alle sectoren
(zoals cultuur, sociale zekerheid, onderwijs en gezondheidszorg),
onafhankelijk of ze voor commerciele of niet-commerciele activiteiten
bedoeld zijn. Dit zal sociale zekerheid op al deze gebieden ondermijnen.
Onder de MAI zullen speciale subsidies en lage-renteleningen voor kleine
bedrijfjes illegaal worden. Dit zal het einde betekenen voor vele lokale
bedrijven en voor de zelfvoorzienendheid van lokale markten. Een overheid
die een algemeen toegankelijke gezondheidszorg opzet zal tegen de regels van
de MAI zijn. Ook het subsidi=EBren van lokale boeren om voedselzekerheid
veilig te stellen of om een omschakeling naar duurzame landbouw te
stimuleren zal onder de MAI verboden worden. Het ongedaan maken van
privatisering in willekeurig welke sector zal praktisch onmogelijk worden.


"Onteigening"

De MAI zal alle beleid verbieden dat wordt beschouwd als "onteigening".
Voortbordurend op de bovenbeschreven definitie van investeringen, wordt
"onteigening" gedefinieerd als elknieuwe overheidsbeleid dat schade
toebrengt aan alle "grijpbare en ongrijpbare" bezittingen van een
investeerder. Deze regel zal beleid ter bescherming van het milieu, de
volksgezondheid arbeidsvoorwaarden of natuurlijke hulpbronnen praktisch
stilleggen. Dit zal desastreuze gevolgen hebben voor Zuidelijke landen en
landen in Oost-Europa waar bijvoorbeeld milieuwetgeving nauwelijks aanwezig
is. Nieuwe beleidsmaatregelen die strijdig zijn met de belangen van
multinationale ondernemingen, zullen voor overheden ongelooflijk riskant
worden. riskeren overheden dure processen en torenhoge schadeclaims. Als het
MAI-tribunaal hun beleid illegaal verklaart, moeten de overheden volledige
en onmiddellijke financi=EBle compensatie aan het bedrijf betalen voor de
geleden schade.

Een voorproefje van wat dat inhoudt kunnen we al zien bij het NAFTA-akkoord,
waar een dergelijk tribunaal al bestaat en vergelijkbare (hoewel minder
vergaande) regels gelden ten aanzien van "onteigening"als bij de MAI. Canada
heeft recentelijk het gebruik van het brandstof-additief MMT verboden, een
stof die, om redenen van de volksgezondheid, in veel landen al langer
verboden is. Het Amerikaanse bedrijf Ethyl Corporation, dat als enige
bedrijf in Canada is deze stof produceert heeft de Canadese overheid
aangeklaagd voor het NAFTA-tribunaal. Ethyl stelt dat de maatregel om MMT te
verbieden "gelijk staat aan onteigening" en daarom in strijd is met het
NAFTA-akkoord. Ethyl eist van de Canadese overheid een schadevergoeding van
251 miljoen dollar. Dit bedrag is inclusief publiciteitskosten voor het
opkrikken van het bedrijfsimago, dat worden beschouwd als deel van hun
"ongrijpbare" bezittingen.


Gevolgen van de MAI

Landen over de gehele wereld hebben wettelijke barrieres die het handelen
van bedrijven beperken. De World Trade Organization dwingt landen om
beperkingen van de handel in goederen en diensten verregaand te ontmantelen.
Alle economie worden gedwongen zich open te stellen voor de wereldeconomie,
die praktisch geheel beheerst wordt door een klein aantal gigantische
multinationale ondernemingen. De "vrij"handel vergroot de macht van
multinationale ondernemingen en ondermijnt lokale economieen. Met de
overdracht van macht en zeggenschap naar ondemocratische en onbereikbare
instituties wordt de mensen het recht ontnomen om de lokale economie te
beschermen in hun eigen belang. Met de vernietiging van zelfvoorzienende
lokale en regionale markten verliezen hele gemeenschappen de basis van hun
bestaan. Mensen, regio's en landen worden in toenemende mate gedwongen om
met elkaar te concurreren voor een klein beetje bestaanszekerheid. De
neerwaartse spiraal van milieubescherming, arbeidsvoorwaarden en sociale
zekerheid wordt daardoor gigantisch versneld. Als de MAI erdoor komt zal dat
gaspedaal nog een flink stuk verder worden ingedrukt.


Verzet tegen de MAI ...

Sinds het uitlekken van de concept tekst van de MAI iets meer dan een jaar
geleden, wordt in een aantal landen op grote schaal campagne gevoerd tegen
het verdrag. Met name in Canada en de Verenigde Staten bestaat veel verzet
vanwege ervaringen met het vergelijkbare NAFTA-akkoord, tussen de Verenigde
Staten, Canada en Mexico. Een coalitie van onder meer vakbonden,
studentengroepen en burgerinitiatieven eist dat het MAI-verdrag volledig van
tafel gaat. Steden en dorpen worden tot MAI-vrije zone uitgeroepen. De
voorzitter van de Canadese vakbonden riep mensen tijdens een manifestatie op
om "de strijd met de multinationals aan te binden en hen niet toe te staan
om ons 100 jaar terug in de tijd te nemen". De Canadese regering is als
gevolg van de Ethyl-zaak en het grootschalige verzet aardig in de problemen
gekomen. Hoewel in Europa de laatste tijd meer verzet tegen de MAI van de
grond komt, staat de beweging hier nog in de kinderschoenen. Met het
initiatief voor een campagne tegen de MAI willen we daar in Nederland snel
verandering in brengen. Gezien het wereldwijd snel groeiende verzet tegen de
MAI zijn er voor het eerst serieuze kansen om een "vrij"handelsverdrag
daadwerkelijk tegen te houden.


.. en meer

De overdracht van macht van lokale en nationale overheden naar grote
ondemocratische instituties zoals de Europese Unie (EU) en de World Trade
Organisation (WTO) is de afgelopen jaren in een stroomversnelling gekomen.
De MAI staat daarin absoluut niet op zichzelf, maar het is zonder twijfel
het meest vergaande verdrag tot nog toe. De initiatiefnemers zien de
campagne tegen de MAI als een belangrijke aanzet voor een beweging in
Nederland die strijd voor de ontmanteling van bestaande
"vrij"handelsverdragen en bijbehorende instituties, zoals de WTO en de EU.
Het is de hoogste tijd om de gevaarlijke illusie over de "vrije" markt als
brenger van meer welvaart volledig door te prikken.
Door het opbouwen van een basisbeweging willen we de apathie en onmacht ten
aanzien van de "maakbaarheid van de samenleving" doorbreken. Want dat de
samenleving gemaakt wordt staat buiten kijf. Maar hoe en door wie die wordt
gemaakt, dat is het resultaat van sociale en politieke strijd. We willen
strijden voor een gelijke verdeling van de macht en welvaart in de wereld.
Daarvoor is een ontmanteling van multinationale ondernemingen en een
democratisering van de politieke en economische macht noodzakelijk. Onze
organisatiemodellen zijn gebaseerd op decentralisatie, horizontaliteit en
directe democratie. Onze middelen bestaan uit informatie, directe actie en
het opbouwen van alternatieven.


Wereldwijde beweging

Wij beogen met deze beweging een begin te maken met een Nederlandse
component van de Peoples' Global Action against "Free"trade and the World
Trade Ogranization. De Peoples' Global Action is een wereldwijde
samenwerkingsverband van sociale en politieke bewegingen die elkaar vinden
in de bovenbeschreven uitgangspunten. De Peoples' Global Action zal eind
februari 1998 officieel worden opgericht tijdens een conferentie in Geneve
als instrument voor communicatie, coordinatie en wederzijdse
ondersteuning. De conferentie wordt georganisereed door een comitee waarin
een aantal van de meest representatieve bewegingen van alle continenten
zijn vertegenwoordigd. Het comitee wordt gevormd door boerenbewegingen
(zoals de Braziliaanse Movimento Sem Terra, de Indiaase KRRS en de Peasant
Movement of the Philippines), inheemse volkeren (zoals de Mexicaanse
Zapatistas, de Nigeriaanse Movement for the Survival of the Ogoni People,
de Indigenous Women's Network of North America and the Pacific and FIA,
een Maori organisatie uit Aotearoa/Nieuw Zeeland), vakbonden (zoals  the
Central Sandinista de Trabajadores from Nicaragua) en vrouwenorganisaties
(zoals Mama 86, een organisatie van Ukra=EFnische vrouwen die zijn
getroffen door de Chernobyl-ramp and de bovengenoemde Indigenous Women's
Network).

In Europa zijn mensen vaak verrast om te horen over bewegingen in het Zuiden
die in staat zijn om miljoenen mensen te mobiliseren en de strijd aanbinden
multinationale ondernemingen, die hen direct in hun bestaan bedreigen. Zij
nemen door middel van directe actie het heft in eigen hand. Voorbeelden zijn
de Movemento Sem Terra, de beweging van landloze boeren in Brazilie die
land van grootgrondbezitters kraken om daar gezamenlijk een bestaan op te
bouwen.
De KRRS, een boerenbeweging in India die in hun strijd tegen multinationals
als Cargill hele kantoren ontruimen of zelfs tot de grond toe af te breken.
De Chicoco movement in Nigeria die de productie van oliemultinationals als
Shell voor korte tijd volledig stil weet te leggen.

Ondanks de successen van bewegingen in de Zuidelijke landen, blijft de macht
van multinationale ondernemingen in rap tempo groeien en met desastreuze
gevolgen over de gehele wereld. De machtsbasis van verreweg de meeste
multinationals ligt in de Verenigde Staten en de Europese Unie. Daarom doen
bewegingen met klem een beroep op ons, als inwoners van de EU om in verzet
te komen tegen deze ontwikkelingen. En wel door te kiezen we voor een
confronterende benadering en door middel van directe actie de strijd met de
machtsstructuren hier en nu en te binden en ze te ontmantelen. Voor een
succesvolle strategie zal die strijd gecombineerd moeten worden met het
opbouwen van lokale alternatieven zoals de ontwikkeling van cooperatieven en
directe verbanden tussen producenten en consumenten. Behalve in Nederlands
wordt ook in andere Europese landen hard gewerkt aan het opbouwen van een
beweging op de bovenbeschreven grondslagen.

Sluit je aan en doe mee!


Merijn Schoenmaker


Voor meer informatie kun je contact opnemen met:

De Fabel van de illegaal, Koppenhinksteeg 2, 2312 HX Leiden, tel:
071-5127619, fax: 071-5134907, email: lokabaal@dsl.nl
Corporate Europe Observatory 020-6180297 of 030-2364422, email:
ceo@xs4all.nl
EuroDusnie, Boerhaavelaan 345, Leiden, Postbus 2228, 2301 CE Leiden,
tel/fax: 071-5173019, email: eurodusnie@dsl.nl


--
* Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet toegestaan zonder
* toestemming. <nettime-nl> is een gesloten en gemodereerde mailinglist
* over net-kritiek. Meer info: list@dds.nl met 'info nettime-nl' in de
* tekst v/d email. Archief: http://www.factory.org/nettime-nl. Contact:
* nettime-nl-owner@dds.nl. Int. editie: http://www.desk.nl/~nettime.