nettime-nl: Shell vervalt in oude fout

[evel <evel@xs4all.nl>]

Deze week in Intermediair 
Binnenkort op http://www.xs4all.nl/~evel

Eveline Lubbers

------------------------------------
Tsjaad een tweede Nigeria?
Shell vervalt in de oude fout

Shell gaat samen met Esso en Elf nieuwe olievelden 
aanboren in Tsjaad, en meer dan 1000 kilometer 
pijplijn aanleggen dwars door het tropisch 
regenwoud van Kameroen naar de Atlantische kust. 
Uit het contract dat is afsloten met de regering 
van Kameroen, blijkt dat de oliemaatschappijen 
rekening houden met grote problemen rond het 
project. Shell en consorten krijgen onbeperkt de 
bevoegdheid om 'in geval van nood' op te treden 
tegen situaties die het project bedreigen. De olie-
politie kan zo nodig beschikken over bijstand van 
de politie, het leger of ander veiligheidsdiensten. 

De Wereldbank, die dezer dagen haar standpunt 
bepaalt over een lening voor de pijplijn, is er 
niet gerust op. Het Milieuteam van de Bank veegt de 
vloer aan met de rapportages over de effecten voor 
het milieu van de plannen van de 
oliemaatschappijen. De gevolgen voor de natuur, 
bedreigde diersoorten en inheemse volken zijn 
absoluut onvoldoende in kaart gebracht en de 
schadeloosstelling van de lokaal betrokkenen is 
nauwelijks geregeld. De Commissie Milieu-Effect 
Rapportage, die deze zomer op verzoek van ex-
minister Pronk een advies uitbracht, waarschuwt dat 
de politiek onstabiele situatie ter plaatse 
gecombineerd met mogelijke frustraties over wat de 
olie-exploitatie uiteindelijk voor de landen zelf 
oplevert, garant staat voor sabotage en andere 
vormen van verzet. 

Minister Zalm van Financiën beantwoorde de vraag of 
hij bang was dat Tsjaad zou kunnen uitgroeien tot 
een tweede Nigeria, begin april in de Tweede Kamer 
al met een kort maar krachtig 'ja'.

Het is nog maar twee jaar geleden dat Shell op de 
aandeelhoudersvergadering de vernieuwde business 
principles presenteerde, een gedragscode met 
aandacht voor milieu en mensenrechten. Aanleiding 
voor deze drastische koerswijziging waren problemen 
rond de Brent Spar en kritiek op de nauwe 
samenwerking van Shell met het militaire regime in 
Nigeria. Toenmalig president-directeur Cor 
Herkströter nam het voortouw in de discussie over 
politiek correct ondernemen. Openheid was de kern 
van de nieuwe strategie, de dialoog stond hoog op 
het programma. 
De mooie woorden van de oliegigant wekten bij 
Milieudefensie de nodige argwaan. De milieubeweging 
ondersteunt al jaren campagnes van 
zusterorganisaties in Nigeria tegen Shell.

'Vooral in de communicatie is veel veranderd. Ze 
letten nu veel beter op hoe ze naar buiten treden', 
zegt Irene Bloemink van Milieudefensie Earth Alarm. 
'Profits & principles, het eerste geheel vernieuwde 
jaarverslag van Shell International, is alleen 
uitgegeven in het Engels en het Nederlands. Dat 
geeft aan waar de mensen zitten die zij als een 
bedreiging zien'. 
Misschien waren de goede voornemens van Shell niet 
meer dan een geslaagde PR-campagne om critici de 
wind uit de zeilen te nemen.

Het is de vraag of de oliegigant echt iets heeft 
geleerd van de fouten in Nigeria. Bij het nieuwe 
project in Tsjaad en Kameroen waarin Shell voor 40 
procent deelneemt (naast Esso en Elf met belangen 
van respectievelijk 40 en 20 procent), lijkt het 
meteen weer fout te gaan. De 
milieueffectenrapportages kwamen begin dit jaar 
volgens Milieudefensie als mosterd na de maaltijd, 
de proefboringen waren al gestart, de contracten al 
twee jaar eerder getekend.
In maart van dit jaar kwamen zeker honderd burgers 
om bij moordpartijen grotendeels uitgevoerd door 
het regeringsleger dat probeert de controle over 
het roerige zuiden van Tsjaad terug te winnen. De 
afscheidingsbeweging FARF vreest dat de inkomsten 
van de oliewinning alleen ten goede zullen komen 
aan de presidentiële kliek in het noorden. 

De milieubeweging staat intussen niet meer alleen 
in haar kritiek. De onafhankelijke Commissie Milieu-
Effect Rapportage die voor de overheid onderzoek 
doet naar grote projecten in binnen- en buitenland, 
kreeg van toenmalig minister Pronk de opdracht de 
plannen van de oliemaatschappijen te beoordelen. 
Nederland zit in de Raad van Bestuur van de 
Wereldbank en wil met de rapportage van deze 
commissie haar stem laten horen in de discussie 
over de lening voor de pijplijn. Onder 
voorzitterschap van professor Dick de Zeeuw (oud-
voorzitter van de KVP en oud-bestuursvoorzitter van 
de Landbouwhogeschool in Wageningen) analyseerde 
een team van deskundigen alle tot nu toe verschenen 
milieu-effectenrapportages van het olieconsortium. 

De conclusies liegen er niet om. Essentiële 
informatie ontbreekt, stelt de Commissie in haar 
rapportage van juli dit jaar, de consequenties van 
het project voor het milieu zijn niet te overzien.
Tsjaad en Kameroen zijn politiek onstabiele landen 
en de milieurapportages missen een uitgebreide 
analyse van alle mogelijke risico's hiervan. 
Bovendien: 'Hoe en wanneer de opbrengsten worden 
aangewend voor bestrijding van de armoede, en hoe 
de opbrengsten worden verdeeld, blijft 
onduidelijk,' schrijft de Commissie. Die combinatie 
van factoren levert 'ingrediënten voor sabotage en 
aanvallen op de pijplijn en andere installaties. 
Dat zal met name leiden tot aanzienlijke schade aan 
het milieu en de sociale verhoudingen.'

Het consulteren van de plaatselijke bevolking, een 
van de goede voornemens van Shell, is niet volgens 
Wereldbankstandaarden gebeurd - integendeel: 'De 
inspraakprocedure over de milieurapportages in 
Tsjaad vond plaats onder militaire escorte, het 
leger voerde acties uit tegen rebellen in de regio. 
Niet bepaald een 'stimulerende omgeving' om deel te 
nemen aan een inspraakprocedure.'

Op sommige punten kwalificeert de Commissie de 
Zeeuw de milieurapportages zelfs als mooipraterij, 
als een 'sweetheart statement' en een scoping 
exercise. Het consortium doet beloftes over de 
economische betekenis van het project voor de 
lokale bevolking, die nergens worden onderbouwd met 
cijfers. Dat geeft mensen valse hoop, waarschuwt de 
Commissie.

Deze vernietigende kritiek verbleekt bij het 
commentaar dat de Wereldbank vervolgens zelf 
schreef over de plannen van Shell en consorten. In 
65 punten vegen de specialisten van het Milieuteam 
de vloer aan met de milieurapporten over Tsjaad en 
Kameroen. Een greep uit de bezwaren die de 
Wereldbank deze zomer liet uitlekken. 

De milieu-effectenrapportages bieden geen adequate 
basis voor een beslissing van de Wereldbank. Hoe de 
keuze voor de pijplijn tot stand gekomen is, blijft 
onduidelijk. De Wereldbank eist een gedetailleerd 
overzicht van de criteria en de overwegingen, en 
wil weten of het alternatief geen-pijplijn ooit 
serieus is meegewogen. 
Of er gedacht is aan de gevolgen van een pijplijn 
linea recta naar de Atlantische Oceaan voor de 
Pygmeeën in Kameroen, voor het archeologisch 
erfgoed en de bio-diversiteit van het tropisch 
regenwoud. 

Het olie-project zal een aanzuigende werking hebben 
op mensen die werk zoeken, in een gebied waar de 
geringste instroom de levensstandaard van de 
inheemse bevolking ernstig verstoort. 
De schadeloosstelling van mensen die gedwongen 
worden zich elders te vestigen is niet goed 
geregeld. Er moet een plan komen met concrete 
voorstellen over hoe die mensen in hun 
levensonderhoud kunnen voorzien. De Wereldbank 
verwacht grote problemen op dit vlak, en vraagt 
veel meer details. Waar moet het geld vandaan komen 
voor de compensatie en waaruit bestaat de 'hulp' 
die geboden wordt? Krijgen de mensen de tijd om een 
eigen beslissing te nemen en wie bepaalt de waarde 
van bijvoorbeeld een achtergelaten mango-boom? 
Het olieconsortium heeft een commissie van 
onafhankelijke waarnemers in het leven geroepen die 
de regering van Tsjaad zal 'adviseren' over 
oplossingen voor problemen bij herhuisvesting. 'Het 
lijkt erop dat het olieconsortium geen enkele 
verantwoordelijkheid neemt voor het oplossen van 
problemen bij de uitvoering van het project,' 
concludeert de Wereldbank, en eist heldere 
afspraken over de respectievelijke 
verantwoordelijkheden. 

De lening van de Wereldbank is voor de 
oliemaatschappijen vooral politiek van belang. Het 
gaat slechts om een fractie van het totaalbedrag 
dat nodig is om het project te financieren. Maar 
met het fiat van de Wereldbank is het eenvoudiger 
andere investeerders voor het project te 
interesseren. De beslissing van de Wereldbank is al 
een aantal maal uitgesteld. Bij de laatste 
vergadering half september in Washington 
protesteerden milieugroepen buiten terwijl de 
oliemaatschappijen een team van maar liefst honderd 
lobbyisten had gestuurd om de Wereldbank te 
overtuigen van haar goede bedoelingen.

Aan de bezorgdheid van de milieubeweging heeft het 
olie-consortium geen boodschap. Irene Bloemink van 
Milieudefensie: 'Elf laat überhaupt niks van zich 
horen. Esso wil pas reageren als de definitieve 
milieurapporten klaar zijn, terwijl alle andere 
betrokken partijen bestookt worden met voorlopige 
versies van belangrijke stukken.' Shell is een 
hoofdstuk apart. Aan de open communicatie tussen de 
oliemaatschappij en Milieudefensie is sinds deze 
zomer een eind gekomen. Half april zei de directeur 
van Shell-Tsjaad nog tegen Milieudefensie: 'Ik zeg 
u dat het project in Tsjaad voldoet aan 
Wereldbankstandaarden. En als u iets vindt wat u 
niet zint, dan komt u maar.' Nu de milieubeweging 
steun krijgt van onafhankelijke partijen is het 
contact gereduceerd tot beleefde bedankbriefjes 
voor toegezonden rapporten. 

Begin juni werd in Tsjaad een parlementslid 
gearresteerd vanwege zijn kritiek op het 
olieproject. Ngarledjy Yorongar werd van zijn 
parlementaire onschendbaarheid ontheven en is 
intussen tot drie jaar gevangenisstraf veroordeeld 
voor belastering van de staat (defamation). Zijn 
advocaten hadden geen beschikking over de stukken 
en weigerden uit protest de verdediging te voeren.
Ook in Kameroen wordt, volgens de Commissie de 
Zeeuw, oppositie tegen het project uitgelegd als 
het in gevaar brengen van belangen van de staat, en 
op die gronden het zwijgen opgelegd.

Over het contract tussen de oliemaatschappijen en 
de regeringen waren tot nu toe nog geen details 
bekend. Milieudefensie ontdekte recent dat deze 
overeenkomst al een jaar geleden kracht van wet 
heeft gekregen in Kameroen, en als zodanig is 
gepubliceerd in het Staatsblad (als wet no. 97-16). 
Het consortium heeft in feite carte blanche 
gekregen. 
Het wetsartikel waarmee Shell en consorten de 
bevoegdheid krijgen om als paramilitaire macht op 
te treden is nogal omslachtig geformuleerd, maar de 
strekking is duidelijk. Het consortium krijgt de 
volledige vrijheid zelf onderzoek te doen bij 
situaties die een onmiddellijke bedreiging voor het 
project zijn. Op eigen verantwoordelijkheid en 
zonder toestemming vooraf mag de olie-politie 
overal binnentreden om een eind te maken aan die 
gevaarlijke situatie. Zo nodig met behulp van de 
politie of het leger. Wat er wordt verstaan onder 
'onderzoek' en 'onmiddellijke bedreiging'(immediate 
danger) is niet verder gedefinieerd.

De president-directeur van de Wereldbank bepaalt 
dezer dagen zijn standpunt over de pijplijn; de 
definitieve beslissing valt in december. En dat 
terwijl met het beantwoorden van alle vragen van 
het Milieuteam minstens twee jaar gemoeid zou zijn. 
Bloemink legt uit waarom een 'ja' van de Wereldbank 
verregaande consequenties heeft. De lening is 
aangevraagd voor de pijplijn en de exploitatie van 
één olieveld in het zuiden van Tsjaad. Uit de duur 
van het contract en de hoeveelheid olie die het 
consortium denkt te vervoeren is af te leiden dat 
er meer olievelden in de regio aangeboord zullen 
worden, constateerde ook de Commissie de Zeeuw. 
Irene Bloemink: 'Over de cumulatieve effecten van 
eventuele vervuiling van dit veel grotere gebied is 
nog helemaal niets uitgezocht.' 

Shell verwacht, zo blijkt uit de nieuwe business 
principles, van haar medewerkers een gevoel van 
verantwoordelijkheid jegens de samenleving. Naast 
het uiting geven van steun aan fundamentele 
mensenrechten wordt daaronder verstaan 'het in acht 
nemen van normen voor gezondheid, veiligheid en 
milieu conform hun streven om bij te dragen aan 
duurzame ontwikkeling'
Binnenkort zal blijken of dat meer is dan mooie 
woorden.

Milieudefensie is internationaal een campagne 
gestart 'Maak van Tsjaad geen tweede Nigeria'. 
Groen Links heeft Kamervragen gesteld over de 
uitbreiding van de bevoegdheden van het consortium 
op buitenlands grondgebied. Shell verwijst 
inmiddels voor alle commentaar door naar Esso.
Een Esso-woordvoerder laat weten: 'We zijn in 
discussie met de Wereldbank over de vragen die ze 
hebben gesteld, en we leveren desgewenst nieuwe 
informatie.'


---------------------------


--
* Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet toegestaan zonder
* toestemming. <nettime-nl> is een gesloten en gemodereerde mailinglist
* over net-kritiek. Meer info: list@dds.nl met 'info nettime-nl' in de
* tekst v/d email. Archief: http://www.factory.org/nettime-nl. Contact:
* nettime-nl-owner@dds.nl. Int. editie: http://www.desk.nl/~nettime.