nettime-nl: Men With Guns

[kees@stad.xs4all.nl (kees/ventana)]

Dit stuk verschijnt in het februari-nummer van LA Chispa - tijdschrift
over Latijns Amerika en het Caribisch Gebied.

De film gaat op 14 januari in premiere

MANNEN MET GEWEREN

(Kees Hudig)

De speelfilm 'Men With Guns' van de Amerikaanse filmmaker John
Sayles gaat over de recente geschiedenis van Midden-Amerika.
Over het thema dat Hollywood altijd heeft laten liggen, heeft
Sayles een wonderwel gelukte film gemaakt, die de kijker niet
bepaald geruststelt.

John Sayles is een van die schaarse Amerikaanse filmers die
buiten Hollywood om werken en toch met regelmaat een
bijzondere film voor het grote publiek kunnen maken. Nou ja,
grote publiek; 'Men With Guns' gaat in Nederland met drie
kopie‰n in roulatie en in de videotheek zul je zijn werk niet
makkelijk vinden. Maar toch.

'Men With Guns' is om meerdere redenen een bijzondere film.
Het verhaal speelt in een fictief Midden-Amerikaans land. Al
snel wordt echter duidelijk dat vooral Guatemala model heeft
gestaan. De hoofdpersoon - gespeeld door een van de weinige
redelijk bekende acteurs, de Argentijn Federico Luppi - is een
wat oudere arts. Dr. Fuentes heeft de elite van de hoofdstad
als pati‰nt en heeft geen belangstelling voor politiek. Een
militair die hij moet behandelen verzekert hem lachend dat de
guerrilla-strijders in de bergen een handjevol terroristen is
en dat er verder niets aan de hand is. 
Maar de arts heeft in het verleden eens aan een Amerikaans
ontwikkelingsproject gewerkt, waarin hij jonge artsen moest
opleiden die in het binnenland zouden gaan werken. Door toeval
ontdekt hij dat een van zijn leerlingen door het leger
vermoord is. 

roadmovie

Dr. Fuentes beseft dat hij van geen van zijn voormalige
leerlingen ooit nog wat gehoord heeft. Omdat zijn vrouw net
overleden is en zijn eigen leven zich op een dieptepunt
bevindt, besluit hij op onderzoek uit te gaan. Hij stapt in
zijn auto en rijdt het binnenland in. De film wordt een
roadmovie, waarin Fuentes eigenlijk voor het eerst de arme
dorpen van zijn eigen land ziet. En ontdekt dat er een
verschrikkelijke terreur heerst. Stuk voor stuk blijken de
blote voeten-artsen de terreur niet overleefd te hebben; het
leger maakt in de oorlogsgebieden iedereen af, en kent geen
genade voor artsen of onderwijzers die de bevolking wilden
bijstaan. Wanhopig zoekt Fuentes naar verklaringen,
schreeuwend vraagt hij de overlevenden waarom er zo gemoord
wordt en wie dat doet. Maar  ls hij al een antwoord krijgt -
in de meeste gevallen vluchten de indiaanse bewoners van de
dorpen weg als hij aankomt - begrijpt hij het nog niet.
'Mannen met geweren' zijn de daders, 'omdat ze boos op ons
zijn'.

Op zijn tocht vergaart Dr. Fuentes langzaam een merkwaardig en
hopeloos groepje reisgenoten bijeen, dat met hem in de auto
meereist. In een van de eerste dorpen die hij aandoet komt hij
een weesjongetje tegen dat als een soort mascotte voor de
militairen gediend heeft en in de film als een lakonieke gids
gaat dienen. De jongen is temidden van de terreur opgegroeid
en voert Fuentes naar een dodenakker waar de militairen hun
slachtoffers dumpen. Vervolgens worden ze overvallen door een
gedeserteerde militair, die ze met een revolver dwingt om hem
mee te nemen en de rest van de reis bij ze blijft. Via flash-
backs van de soldaat wordt in beeld gebracht wat de militairen
uitgespookt hebben; nachtmerrie-achtige beelden van
opstandbestrijdings-operaties. Daarin wordt ook duidelijk hoe
van individuele soldaten beesten gemaakt werd en hoe ze werden
gedwongen tot hun eerste moord en hun eerste verkrachting,
waarna het dagelijkse praktijk wordt. Op zoek naar de laatste
overlevende uit Fuentes medische klas komen ze in een gebied
waar de militairen de bevolking in modeldorpen gedwongen
hebben. 

Onderweg pikken ze nog een spookachtige lifter op, de priester
Padre Portillo (gespeeld door de Mexicaan Dami n Alcazar die
eerder acteerde in 'Romero' en 'Highway Patrolman'). 
De priester is letterlijk een spook met een verschrikkelijk
verhaal. Als de auto in de nacht stopt om kamp op te slaan en
een paar boeren uit de buurt vragen of iemand een verhaal kan
vertellen (tv hebben ze immers niet) vertelt hij zijn
geschiedenis alsof het een sprookje is. Er was eens een
priester die in de traditie van de bevrijdingstheologie in een
dorp terechtgekomen was dat door de militairen belaagd werd.
De militairen stelden de dorpsbewoners voor een hemeltergend
dilemma; ze gaven de bewoners een lijst met zes mensen -
waaronder de priester - die met het verzet zouden samenwerken.
Als de dorpsbewoners zelf hun zes 'guerrilla's' zouden
terechtstellen, zou de rest van de bewoners gespaard worden.
Zo niet dan zouden ze met de grond gelijk gemaakt worden. Op
een dorpsvergadering besluiten de dorpsbewoners het bevel van
de militairen uit te voeren. De voorzitter van de vergadering
blijkt zelf op de lijst voor te komen, maar legt zich zonder
morren bij het besluit neer. De priester lijkt dat ook te
doen, maar neemt de benen, waarna de militairen alsnog het
dorp uitmoorden. Sindsdien leeft de priester als een
voorvluchtige zonder overlevingsdrang. Als ze langs een
wegversperring van het leger komen, laat hij zich dan ook
zonder verzet door de soldaten afvoeren. Dit verhaal is in
Guatemala overigens echt gebeurd en onder andere door Eduardo
Galeano geboekstaafd.

In het nachtmerrie-achtige modeldorp horen Fuentes en z'n
gezelschap dat er misschien nog vluchtelingen in de bergen
leven, in een dorp genaamd 'Cierca del Cielo' dat zo afgelegen
is dat niemand er bij kan (een verwijzing naar de CPR-
gemeenschappen die tijdens de burgeroorlog echt bestaan
hebben). De laatste leerlinge van Fuentes zou daar nog in
leven zijn. De auto vertrekt voor het laatste deel van de
tocht, dat ze al snel te voet af moeten leggen omdat er geen
wegen meer zijn. Ze nemen een laatste passagier mee, een vrouw
uit het modeldorp die zich ook bij de vluchtelingen wil
voegen. Dan komen ze - voor het eerst in de film -
verzetsstrijders tegen die hen meenemen naar de laatste
overlevende vluchtelingen. De film eindigt in een wanhopige
sfeer die doet denken aan Coppola's Vietnam-epos 'Apocalypse
Now'. Het enige sprankje hoop dat het einde van de film biedt,
is de stap van de soldaat. Gedurende het hele verhaal is hij
een verschrikkelijke rat, maar op het eind neemt hij de
dokterstas van Fuentes over om de vluchtelingen te verplegen. 

Verhalen van vrienden

Voor het script van de film heeft Sayles naar eigen zeggen
gebruik gemaakt van verschillende verhalen die vrienden uit
Midden-Amerika hem vertelden. Een van de belangrijkste bronnen
waren de boeken van de Guatemalteekse schrijver Francisco
Goldman ('The Long Night of White Chickens' en 'The Ordinary
Seaman'). Sayles heeft bewust vaag gehouden in welk land het
verhaal speelt, zodat tot uiting komt dat het in vele landen
had kunnen spelen. "Ik wilde niet dat mensen zouden zeggen dat
zoiets alleen in El Salvador had kunnen gebeuren, of alleen in
Guatemala of in Mexico," zegt de filmmaker zelf. "Dit gebeurt
niet alleen in Latijns-Amerika, dit soort dingen gebeurt ook
in Afrika, in voormalig Joegoslavi‰ en in de Sovjet-Unie. En
het is zeer zeker ook in de Verenigde Staten gebeurd. Wij
gingen alleen wat grondiger te werk bij het uitroeien van de
inheemse bevolking dan sommige andere samenlevingen."

De taal speelt een opmerkelijke rol in 'Men With Guns'. In de
film wordt hoofdzakelijk Spaans gesproken en inheemse talen
als Nahuatl, Tzotzil, Maya en Kuna. Engels komt slechts in
beeld als het Amerikaanse toeristen-stel aan het woord is, dat
regelmatig in de film opduikt. De twee Amerikanen zijn alleen
maar ge‹nteresseerd in de indiaanse ru‹nes, waar ze alles van
afweten. Voor de ellende en de terreur die zich in hun
omgeving en in hun eigen tijd afspeelt, sluiten ze zich
vakkundig af. Net zoals Fuentes zich van de werkelijkheid
afgesloten had toen hij nog arts voor de welgestelden in de
hoofdstad was.

De film is in Mexico opgenomen, hoofdzakelijk in het
grensgebied met Guatemala. Een groot deel van de acteurs komt
ook uit dat gebied. Dat werkt erg in het voordeel van de
authenticiteit. Vaak waan je je eerder in een documentaire dan
in een speelfilm. John Sayles heeft met 'Men With Guns' een
waar kunststuk geleverd; een speelfilm die zonder enig gepreek
de recente geschiedenis van de achtertuin van de Verenigde
Staten uitbeeldt op een manier dat je maag in de knoop komt.

(kadertje) Sayles 

Jaren geleden stal John Sayles mijn hart met de vreemde
science fiction 'The Brother From Another Planet'. De film
gaat over een eenzaam doofstom zwart buitenaards wezen dat z'n
ruimtevoertuig in New York neer moet zetten en een tocht door
de stad maakt die veel duidelijk maakt over het leven in de
Verenigde Staten. Daarna maakte Sayles een reeks films die
indruk maken door het zorgvuldig uitgewerkte - veelal politiek
geladen thema. 'Matewan' ging over een staking van mijnwerkers
in West Virginia in de jaren twintig. Zijn eerste speelfilm
'The Return of the Secaucus Seven' (1978) is een portret van
de Vietnam-generatie. In de film zien zeven mensen die actief
waren in de anti-oorlogsbeweging elkaar na tien jaar terug in
een trieste reunie; de dromen die ze tijdens hun verzet
koesterden blijken stuk voor stuk in scherven ge‰indigd te
zijn. 'The Secret of Roan Inish' is het verhaal van een meisje
dat haar Celtische roots ontdekt. De laatste film van Sayles
die in Nederland draaide was 'Lone Star', een moderne western
over een stadje in het zuiden van de Verenigde Staten met een
grimmige, verzwegen, geschiedenis vol racisme. 
Sayles werkt naast zijn eigen films als scriptschrijver, en
dan wel echt voor Hollywood; hij schreef regelrechte
commerci‰le rampenfilms als 'Piranha' en 'Alligator'. Ook is
hij af en toe in kleine rolletjes te zien, zoals in 'Something
Wild' en 'Malcolm X' en ook in zijn eigen films duikt hij vaak
op. En alsof dat nog niet genoeg is, heeft hij ook een aantal
boeken en toneelstukken geschreven, waaronder een bundel korte
verhalen ('The Anarchist Convention'). In 1991 kwam zijn
laatste roman uit, 'Los Gusanos' over Cubanen in Miami.

(einde kadertje)

--
* Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet toegestaan zonder
* toestemming. <nettime-nl> is een gesloten en gemodereerde mailinglist
* over net-kritiek. Meer info: list@dds.nl met 'info nettime-nl' in de
* tekst v/d email. Archief: http://www.factory.org/nettime-nl. Contact:
* nettime-nl-owner@dds.nl. Int. editie: http://www.desk.nl/~nettime.