nettime-nl: Ordeverstoorder #2: ASFALT OF GLASVEZEL

[ORDEVERSTOORDERS <epk@xs4all.nl>]

ORDEVERSTOORDERS - Een serie debatten over de inrichting van Nederland

Ordeverstoorder #2: ASFALT OF GLASVEZEL
Over nieuwe technologie en ruimtelijke ordening

Maandag 25 januari 1999, 20.30 uur,
De Balie, Amsterdam,  grote zaal

Gespreksleider: Herbert Blankesteijn

De ruimtelijke geschiedenis van een land kan, net als die van een
huishouden, in twee gebaren worden samengevat: orde aanbrengen en orde
verstoren. Wie een huis inricht brengt orde aan. Wie er daarna in leeft,
kranten leest en weer in elkaar vouwt, eet en servies afwast, een stoel
aanschaft, een muurtje afbreekt, die verstoort en herstelt de orde in
voortdurende afwisseling. Zo ook kenmerkt de ruimtelijke inrichting van ons
land zich door de dynamiek van orde verstoren-aanbrengen-verstoren. In deze
tijd echter lijken de pogingen van overheidswege tot het aanbrengen en
bewaren van ruimtelijke ordening moeilijker, en de verstoringen
manifesteren zich krachtiger dan ooit.

De nieuwe informatietechnologie zou zich de komende jaren wel eens kunnen
ontpoppen als de grootste ordeverstoorder van de nationale ruimtelijke
ordening. Binnen vijf jaar zal het internet zich ontwikkelen van een
sociaal netwerk in een embryonale vorm tot een sociaal-economisch netwerk
in de kindertijd. De ruimtelijke effecten van dat netwerk zullen pas dan in
alle hevigheid merkbaar worden. Nu zijn er al enkele dingen zichtbaar: De
steden blijken een vruchtbaar kennisnetwerk, kraamkamer voor startende
ondernemingen die toepassingen ontwikkelen voor de nieuwe technologie.
Grote ondernemingen vestigen gezichtsbepalende afdelingen op prestigieuze
locaties in de steden, en verplaatsen de ondersteunende functies naar het
buitenland of goedkope locaties in Nederland. Voor de woonconsument lijkt
de moderne informatietechnologie de aantrekkingskracht van zowel het
platteland als de hoogstedelijke milieus te versterken.
Hoe om te gaan met deze hoogdynamische  technologie? Daarover praten we met
bouwers, planners, bewoners, technici en de opstellers van de Vijfde Nota
over ruimtelijke ordening.

"Informatie- en communicatietechnologie (ICT) fascineert. Het is een
verhaal van ongekende vooruitgang in techniek, die een vergaande invloed
heeft op de samenleving. ICT heeft de afgelopen dertig jaar zijn intrede
gedaan in onze dagelijkse woon-, werk-, en leefomgeving. Radio, CD, TV, PC,
Internet, mobiele telefoon, het zijn de iconen van deze eeuw.
Tegelijkertijd is ICT een zeer ongrijpbaar fenomeen. Vrijwel niemand van de
gebruikers is in staat om de werking van de gebruikte apparatuur te
doorgronden en de makers van de technologie zijn zelf niet in staat om te
vertellen hoe de technologie zich zal ontwikkelen. Kortom: een
hoogdynamische onvoorspelbare technologie met ingrijpende maatschappelijke
gevolgen." (uit: ICT&ruimtelijke ordening: Een bron van beroering
Discussiepaper in opdracht van de RPD)



* Aan de horizon van de moderne informatietechnologie

Aan de hand van twee stellingen hopen we inzicht te krijgen in de vraag of
de nieuwe informatie- en communicatietechnologieën in ons tijdperk van
internationale netwerken nog ruimte bieden voor ordening op nationaal
niveau. Het is een verhouding die nog weinig ter discussie wordt gesteld:
die tussen ruimtelijke ordening en nieuwe technologie.


1. Moderne informatietechnologie creëert een behoefte aan mobiliteit waarin
niet  kan worden voorzien.

Evenals bij de komst van de stoommachine, de auto, de telefoon en de
televisie zijn ook over de gevolgen van de allernieuwste informatie- en
communicatietechnologieën diverse mythes ontstaan. Zo zou dankzij het
toenemend gebruik van het internet, na het gereedkomen van de digitale
snelweg, eindelijk het fileprobleem worden opgelost. Wij zouden thuis
kunnen inloggen, aangesloten worden op een centraal netwerk en zonder ons
te verplaatsen opdrachten van de baas kunnen uitvoeren of aanwijzingen
geven aan ondergeschikten. Wij zouden vanuit onze huiskamer virtueel
aantrekkelijk aangeboden boodschappen kunnen bestellen, die vervolgens in
gelijkvormige (milieuvriendelijke) verpakkingen met grote bestelwagens door
het hele land zouden worden bezorgd. Woon- werkverkeer zou daardoor
verminderen en de daadwerkelijke toeloop op meubelboulevards en
grootwarenhuizen zou niet meer nodig zijn.
	De werkelijkheid blijkt anders. "Eerder zal ICT mobiliteitsgroei
genereren, omdat dankzij ICT de tijd nuttig besteed kan worden,
bijvoorbeeld via mobiel bellen of door met een laptop te werken. Wellicht
dat ICT enigszins kan leiden tot spitsafvlakking, vooral door de grotere
keuzevrijheid van het reistijdstip. De overcapaciteit van het wegennet
buiten de spits is zeer hoog en biedt dus volop mogelijkheden voor een zeer
omvangrijke mobiliteitsgroei. In het meest extreme geval wordt twee uur
file per dag vervangen door vierentwintig uur per dag 'net geen file'."
(uit: ICT&ruimtelijke ordening: Een bron van beroering  Discussiepaper in
opdracht van de RPD)
	"Helaas geldt voor de technologie één onontkoombare wet: als de
meest revolutionaire uitvindingen voor iedereen toegankelijk worden, houden
ze op toegankelijk te zijn. De technologie is in aanleg democratisch, omdat
ze iedereen dezelfde diensten belooft, maar functioneert uitsluitend als
alleen de rijken er gebruik van maken. Toen een trein er twee uur over deed
om van A naar B te komen, verscheen de auto op het toneel en was je er in
een uur. Daarom was hij peperduur. Maar hij werd nog niet toegankelijk voor
de massa of de wegen zaten dicht en de trein was weer sneller. Als je
aanvaardt dat je niet bent bevoorrecht, ben je er met het openbaar vervoer
eerder dan de bevoorrechten." (uit: Op reis met een zalm, van Umberto Eco)


Stelling 1 zal worden verdedigd door: Jaap van Till, directeur Stratix
Consulting Group, en hoogleraar Technische Universiteit van Delft.
Commentaar op deze eerste stelling wordt geleverd door: Toon van der Hoorn,
Ministerie van Verkeer en Waterstaat. Coördinator van onderzoek naar 'De
invloed van de informatie-maatschappij op verkeer en vervoer'(Adviesdienst
Verkeer en Vervoer, oktober '97).


2. Moderne informatietechnologie en de daarmee gepaard gaande economische
schaalvergroting leiden tot onstuitbare concentraties van functies in
urbane centra en leegloop van het achterland.

Schier eindeloze netwerken van glasvezelkabels onder de grond en permanent
rondom onze planeet cirkelende satellieten bepalen in de toekomst het
gebruik van de ruimte. Wij zijn niet langer gebonden aan landgrenzen en ook
werelddelen vormen geen afgesloten eenheden meer. Het woord globalisering
is niet meer weg te denken uit het hedendaags vocabulaire.
"The increase in speed of world-wide information networks and transport
systems (digital networks, air transport) creates a distinction between
spaces that are local and thos that are global.
	We are experiencing today not only a privatisation but also an
atomisation of electronic media on a local scale, with for example the
multiplication of local tv-channels or radio stations. On the other hand,
global and local spatial hierarchies intermingle in urban agglomerations.
Some urban fragments (banking- and trade-fair districts, airport
surroudings etc.) gain qualities of  'global' performance and can be seen
as part of a 'global urban condition'." (Elizabeth Sikiaridi en Frans
Vogelaar: soft urbanism / public media urban interfaces, in LAB, Jahrbuch
der KHM.)

In wereldsteden als Los Angeles, New York en Tokyo verrijst de een na de
andere werktoren boordevol moderne technologie. Ook aan de randen van
Amsterdam ontstaat hoogbouw waarin bedrijven voor telecommunicatie en
hoogwaardige informatietechnieken worden gehuisvest.
	"ICT maakt het mogelijk om kennisverwerving, marketing en
management fysiek los te maken van produktie-eenheden. Dat staat haaks op
de ontwikkeling tot begin jaren negentig, waar veel bedrijven door de
schaalvergroting van hun productieprocessen zich gedwongen voelden om hun
hele organisatie mee te verhuizen. Zo verhuisden de kranten begin jaren
zestig en zeventig hun redacties mee met de drukpersen naar de rand van de
steden. De recente verhuizing van het hoofdkantoor van Philips naar een
hoogstedelijke Amsterdamse locatie laat de tegenbeweging zien.
	Een onderschatte vestigingsfactor voor de kennisintensieve en
strategische onderdelen van ondernemingen is het belang van vruchtbare
netwerken. Innovatie ontstaat vaak op plaatsen waar kennisdomeinen elkaar
overlappen, waar in netwerken soepel kennis uitgewisseld kan worden.
Hoogstedelijke milieus zijn door hun grote diversiteit aan netwerken
daardoor een aantrekkelijke vestigingsplek voor kennisintensieve onderdelen
van bedrijven, wat zichtbaar begint te worden aan de Amsterdamse Zuid-as."
(uit: ICT&ruimtelijke ordening: Een bron van beroering  Discussiepaper in
opdracht van de RPD)

Deze stelling 2 wordt verdedigd door: Frans Vogelaar  (verbonden aan de
Kunsthochschule für Medien in Keulen).
Daarop zal  commentaar worden geleverd door Oetsge Atzema, universitair
hoofddocent ruimtelijke economie, Rijksuniversiteit van Utrecht.

Marcel Bullinga, Senior Adviseur digitale strategie Directie
Informatiemanagement & Organisatie Ministerie VROM, auteur
toekomst-verkenning: 'Ministerie van Ruimte & Tijd', waarmee hij niet het
beleidsstandpunt van VROM verkondigt, maar interne kennisontwikkeling naar
buiten brengt, zal aan beide stellingen conclusies verbinden.

Informatie: katrien.de.klein@balie.nl       020 - 553 51 51


-----------------------------------------
KAARTVERKOOP EN TELEFONISCH RESERVEREN
-----------------------------------------

Vanaf een maand van te voren. Reserveren: 020 - 5535100. Ma t/m do van
14.00 - 20.00 uur, vr van 14.00 - 22.30 uur en za van 17.00 - 22.30 uur.
Openingstijden kassa: ma t/m do van 17.00 - 20.30 uur, vr en za van 17.00 -
23.00 uur. Bij aanvangstijden  die hier buiten vallen vanaf 1_  uur voor
aanvang. Reserveringen vervallen een half uur voor aanvang.
Toegangsprijs: Ÿ 12,50 (10,00 CJP/PAS65/Stadspas/Collegekaart).

De Balie, Kleine-Gartmanplantsoen 10, Amsterdam.




--
* Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet toegestaan zonder
* toestemming. <nettime-nl> is een gesloten en gemodereerde mailinglist
* over net-kritiek. Meer info: list@dds.nl met 'info nettime-nl' in de
* tekst v/d email. Archief: http://www.factory.org/nettime-nl. Contact:
* nettime-nl-owner@dds.nl. Int. editie: http://www.desk.nl/~nettime.