nettime-nl: Orwell is Pinkeltje in afluisterland van vandaag

[evel@xs4all.nl]

voorpublicatie PolitieMagazine, december 1999

Orwell is Pinkeltje in afluisterland van vandaag.

Nederland is koploper in het aftappen van telefoons. In absolute 
aantallen luisteren we hier meer af dan in de Verenigde Staten, 
Duitsland of Groot Brittannie. Dat bleek in 1994 uit onderzoek van 
het WODC naar afluisteren van telecom. Toch horen we met de regelmaat 
van de klok hoe moeilijk de politie het heeft met het vergaren van 
informatie. De groeiende mobiliteit en de moderne technologie zetten 
criminelen op voorsprong. Is dat waar?

Het nieuwe boek Luisterrijk, een gids over afluisteren van buro 
Jansen & Janssen geeft een overzicht van de huidige stand van zaken. 
Een kleine inkijk. Tappen moest beperkt worden. Dit was een van de 
ondergesneeuwde eindconclusies van de Parlementaire Enquete 
Opsporingsmethoden. Van de beperkingen die van Traa vijf jaar geleden 
voorstelde is inmiddels weinig over. In de Wet bijzondere 
Opsporingsbevoegdheden, een direct gevolg van de enquete, is het 
accent verschoven van de bescherming van de burger naar het belang 
van de waarheidsvinding. Zo mag de politie vanaf begin 2000 direct 
gaan afluisteren, hoeft een verdachte niet meer zelf aan een gesprek 
deel te nemen, mag bij ontdekking op heterdaad al het 
telecommunicatieverkeer al het hele bel-verleden worden opgevraagd en 
mag er worden getapt bij een redelijk vermoeden van betrokkenheid bij 
een groep die een ernstig misdrijf voorbereid. Hiermee wordt 
afluisteren in de pro-actieve fase eerder regel dan uitzondering. 
Maar niet alleen de politie krijgt de ruimte. De Binnenlandse 
Veiligheidsdienst moet volgens het Wetsvoorstel op de 
Inlichtingendiensten de bevoegdheid krijgen om ongericht niet-
kabelgebonden telecommunicatie op te vangen. Dat is dus inclusief het 
GSM-verkeer en alle gewone telefonie die waar dan ook boven Nederland 
wordt doorgegeven bijvoorbeeld via een straalzender (ondermeer alle 
telefoongesprekken tussen Amsterdam en Rotterdam).

Ondanks al deze wettelijke uitbreidingen willen politie en 
inlichtingendiensten de grenzen nog verder oprekken. In het 
Sectoroverleg Justitieel Aftappen werd vorig jaar september 
afgesproken dat elke aanbieder van telefonie 'een lijst samenstelt 
waarin wordt opgenomen welke extra's op basis van de huidige stand 
van de techniek kunnen worden geboden bovenop de wettelijke kaders.' 
Ook in het Overlegorgaan Aftappen met de telecommunicatie-aanbieders 
dringen politie en BVD aan op grotere aftapcapaciteit. Op dit moment 
is de capaciteit van de gezamelijke overheidspartijen 1500 
gelijktijdige taps op het vaste net en 2000 op het mobiele net. Dit 
aantal is zeer snel uit te breiden tot 30.000 gelijktijdige taps, 
schrijft ingenieur A.S. van Bercheycke, beleidsmedewerker BVD in een 
recente nota voor het Aftapoverleg. Maar zelfs dat is de BVD niet 
genoeg, de ingenieur pleit voor een vast percentage aftapbare 
aansluitingen per aantal abonnees, dat in praktijk ver boven die 
30.000 zal uitkomen. En als die faciliteiten er eenmaal zijn, dan 
zullen ze ook gebruikt worden, zo leert de praktijk.

Met de wettelijke uitbreidingen en de daaraan gekoppelde 
tapcapaciteit maakt Nederland goede kans voorlopig haar koppositie op 
het afluisterterrein te behouden. De politie krijgt bevoegdheden voor 
praktijken die tot voor kort voorbehouden waren aan de BVD. De 
geheime dienst op haar beurt krijgt bevoegdheden die te vergelijken 
zijn met die van de Amerikaanse NSA. De BVD krijgt nieuwe afdeling 
Buitenland die zich hoofdzakelijk richt op economische spionage. Voor 
het verzamelen van inlichtingen mag deze afdeling alle internationale 
telecommunicatie die niet via kabels verloopt, opvangen en doorlopen 
op voor de diensten interessante gegevens. Zo kan de BVD volwaardig 
gaan meedraaien in het wereldwijde Echelon afluisterprogramma, dat 
een half jaar geleden zoveel opschudding veroorzaakte.

Maar hoe zit het dan met de technische voorsprong van die criminelen? 
Hun gebruik van wisselende mobiele telefoons, pre-paid cards, 
cryptografie en Internet? Uit onderzoek voor het boek Luisterrijk van 
buro Jansen & Janssen blijkt dat dat verhaal de prullenbak in kan. 
Juist de nieuwe technieken maken het leven van opsporingsambtenaar en 
BVD-agent een stuk makkelijker.
Luisterrijk onthult bijvoorbeeld hoe eenvoudig mobiele telefoons te 
onderscheppen zijn. Als een verdacht persoon een telefoon gebruikt 
die de speurder nog niet kent is er nu een oplossing: de IMSI-
Catcher. Dit mobiele apparaat doet zich voor als dichtstbijzijnde GSM-
paal en alle mobiele telefoons in de directe omgeving melden zich 
direct. Via de IMSI-catcher zijn op die manier niet alleen de 
gesprekken rechtstreeks te horen, ook is na te gaan welke telefoons 
zich ter plekke bevinden. In Ars Aequi nr 9 van september 1999 veegt 
jurist Benno de Boer de vloer aan met het gebruik van wetmatig 
verkregen telefoongegevens in combinatie met dit soort 
locatiebepaling om iemands gangen na te gaan. Hij waarschuwt dat de 
rechter steeds vaker geneigd is bewijsmateriaal te accepteren 
waarover wettelijk niets geregeld is.

Conclusie: de politie mag niet klagen. De bevoegdheden worden flink 
uitgebreid, en los daarvan lijken opsporingsinstanties zich eerder te 
laten leiden door wat er technisch kan, dan door wat er wettelijk 
mag. Om met het Algemeen Dagblad te spreken Orwell is Pinkeltje in 
afluisterland van vandaag.

Eveline Lubbers
Wil van der Schans

Luisterrijk, een gids over afluisteren
buro Jansen & Janssen
ISBN 90-67281050
192 p. f 27,50

te koop bij de boekhandel of 
te bestellen door overmaking van 32,50 (incl. porto)
op giro 603904 t.n.v. st. Res Publica, Amsterdam

Luisterrijk ook op Internet
http://www.xs4all.nl/~respub/afluisteren
--
* Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet toegestaan zonder
* toestemming. <nettime-nl> is een gesloten en gemodereerde mailinglist
* over net-kritiek. Meer info: list@dds.nl met 'info nettime-nl' in de
* tekst v/d email. Archief: http://www.factory.org/nettime-nl. Contact:
* nettime-nl-owner@dds.nl. Int. editie: http://www.desk.nl/~nettime.