nettime-nl: McSpy

["Eveline Lubbers" <evel@xs4all.nl>]

In iets verkorte versie gepubliceerd in 
de Groene Amsterdammer van 14 maart 1997

Eveline Lubbers                 

McSpy

'Ze was zo'n 1.65 meter lang en begin twintig. Ze had dik,
lichtbruin haar. Ze had een mooi figuur en een fris uiterlijk,
zonder enige make-up. Een aantrekkelijk type.' 
Zo beschrijft Brian Bishop een nieuwkomer bij London Greenpeace.
Na elke vergadering van de actiegroep maakt de priv,-detective
rapport op. Er was iets vreemds met die vrouw. Haar spijkerbroek
was gloednieuw, en toch zaten er scheuren op de knie%n. De
wantrouwige detective noteert: 'eerder aangebracht dan van
slijtage.'
Bishop's vermoeden klopt. Wat hij op dat moment niet weet, is
dat zij - net als hij - is ingehuurd door de hamburgergigant
McDonald's om de actievoerders van London Greenpeace in de gaten
te houden. Michelle Hooker is een voormalig politie-agente die
is overgestapt naar het particuliere recherchewerk, en haar
methodes kennen geen grenzen. Om hun vertrouwen te winnen begon
ze als 'Shelley' een relatie met een van de leden van London
Greenpeace.

McDonald's huurde priv,-detectives in om er achter te komen wie
precies de verspreiders waren van het pamflet What's wrong with
McDonald's? Het pamflet, dat London Greenpeace al jaren uitdeelt
bij vestigingen van de hamburgerketen, beschuldigt McDonald's
van het promoten van junkfood, uitbuiting van de eigen
werknemers, dieren en de Derde Wereld, milieuvervuiling en het
kappen van het tropisch regenwoud. Dat kwam ze te staan op een
aanklacht wegens smaad (libel), de dagvaardingen werden eind
1990 verstuurd. Drie van de vijf aangeklaagde actievoerders
kozen eieren voor hun geld, en boden formeel excuses aan. Helen
Steel en Dave Morris besloten zichzelf te verdedigen en dat was
de start van het langstlopende proces in Engeland ooit, 314
dagen in twee%nhalf jaar (zie ook Vrij Nederland 2-12- 1995). 
Vlak voor kerst vorig jaar was de laatste zittingsdag, de
uitspraak wordt met Pasen verwacht.
Nog voor de rechter spreekt, is duidelijk dat McDonald's z'n
gezicht heeft verloren. Een team van topadvocaten moest het
afleggen tegen twee actievoerders in spijkerbroek die hun eigen
verdediging voerden. De McLibel 2 onderbouwden hun kritiek met
feiten over de praktijken van de fastfood-keten. Zelfs door
McDonald's opgeroepen getuige-deskundigen zagen zich meer dan
eens gedwongen de actievoerders gelijk te geven. 
In de rechtszaal vond Londen Greenpeace een podium voor
propaganda tegen McDonald's dat ze anders nooit gekregen hadden.
De zaak kreeg in Engeland, maar ook internationaal veel
aandacht. Bovendien werd Londen het virtuele middelpunt van
acties tegen McDonald's over de hele wereld. In het voorjaar van
1995 werd ook nog de website McSpotlight gelanceerd op Internet.
McSpotlight bergt alle informatie die tijdens het proces naar
boven is gekomen, en meer. 

Het proces werd onverwacht een onge%venaarde publicitaire ramp
voor de hamburgergigant. McDonald's is ondanks wereldwijde
bekendheid zeer beducht voor haar reputatie. Iedereen die het
waagt zich kritisch te uiten over het bedrijf kan juridische
stappen verwachten, dat overkwam in Engeland ook universiteiten,
de BBC en Channel 4. Het McLibel proces biedt een onthullend
kijkje in de keuken van McDonald's. Om potenti%le tegenstanders
in kaart te brengen blijkt het bedrijf te beschikken over een
compleet inlichtingenapparaat opgezet door voormalige agenten
van politie. Om de identiteit van de verspreiders van het
gewraakte pamflet te achterhalen werd, in de woorden van het
hoofd beveiliging, 'geen enkele bron geschuwd'. Infiltratie door
priv,-detectives was slechts een van die middelen.
Welk zwaar geschut McDonald's heeft ingezet tegen London
Greenpeace werd duidelijk uit verklaringen van betrokkenen voor
de rechtbank de afgelopen maanden. 
Het actiegroepje kwam in het vizier toen Sid Nicholson What's
wrong with McDonald's onder ogen kreeg, in 1989. De vice-
president werd attent gemaakt op het pamflet door de uiterst
conservatieve Economic League, berucht vanwege het bijhouden van
zwarte lijsten met zogenaamde 'subversieven'. De Economic League
bood bestanden met bijeengesprokkelde gegevens over politieke
betrokkenheid van mensen of vakbondsactiviteiten als bron voor
screening bij sollicitaties. (Verschillende onthullingen en
schandalen zorgden begin jaren negentig voor de sluiting van de
Economic League.) 
Sid Nicholson komt er rond voor uit dat McDonald's lid was van
de Economic League, volgens hem 'een organisatie die opkomt voor
de belangen van multi-nationals'. Nicholson was van 1984 tot
1991 tegelijkertijd hoofd beveiliging en hoofd personeelszaken.
Die combinatie van functies kwam goed uit bij de onderdrukking
van vakbondsactiviteiten op de werkvloer; hoe dat in zijn werk
ging vertelde Nicholson de rechtbank bij zijn eerste verhoor.
Werknemers met belangstelling voor een vakbondslidmaatschap
zocht hij -gewaarschuwd door de vestigingschef- persoonlijk op,
in het gezelschap van een aantal breedgeschouderde managers. Er
volgde een goed gesprek, aldus Nicholson, met de gewenste
gevolgen: niemand durfde zich meer aan te melden bij de bond.
'Heel goed mogelijk dat we ook rapporten over
vakbondsactiviteiten kregen' zegt de vice-president als de
Economic League ter sprake komt tijdens zijn tweede verhoor.

Hulp kwam ook van een andere kant, van voormalige collega's.
Voor Nicholson's carriSre bij McDonald's begon, werkte hij 31
jaar bij de politie in Zuid Afrika en in Engeland. Nicholson:
'De afdeling beveiliging heeft heel veel contacten bij de
politie, het zijn allemaal ex-politiemensen. Ik ga ze niet
vragen wie die contacten zijn.' Zelf heeft hij er geen enkele
moeite mee lokale rechercheurs om inlichtingen te vragen als hij
over iemand iets wil weten, zo verklaarde hij.
Sid Nicholson onthulde tijdens het proces dat hij in september
1989 een geheime vergadering had met de Special Branch van
Scotland Yard om het gevaar van London Greenpeace te bespreken.
De rechercheurs wisten te vertellen dat de actiegroep op 16
oktober een picketline voor het Engelse hoofdkantoor van
McDonald's zou houden. Nicholson bood hen alle faciliteiten voor
het inrichten van een observatiepost. Rechercheurs van de Animal
Rights National Index (ARNI), Special Branch-agenten
gespecialiseerd in dierenbevrijders, identificeerden ter plekke
de aanwezige actievoerders. Twee van hen kregen later een
dagvaarding wegens smaad op de deurmat. 
Volgens Nicholson was het bij deze ene ontmoeting gebleven, maar
tijdens het proces kwam bewijsmateriaal boven water waaruit
bleek dat het contact nog jaren is gecontinueerd. De tweede man
verantwoordelijk voor beveiliging, Terry Carrol schreef redelijk
recent: "Ik had een ontmoeting met ARNI van Scotland Yard
vandaag, en kreeg de bijgesloten literatuur. Sommige dingen
hebben we al, een deel is nieuw". Deze memo is gedateerd 22
september 1994, het proces was toen al een paar maanden aan de
gang.
Ook Terry Carrol werkte 30 jaar bij de politie in London, de
laatste jaren direct onder Sid Nicholson als chef van de
Londense wijk Brixton.
Alle McDonald's filialen kregen van hem de opdracht zoveel
mogelijk foto's te maken van de demonstranten en de uitgedeelde
pamfletten te verzamelen. Letterlijk honderden exemplaren kreeg
hij toegestuurd, vertelde Carroll de rechtbank, het archief was
op gegeven moment 'niet meer te hanteren'. De foto's had tot
doel een 'harde kern' van activisten te identificeren die
verantwoordelijk gesteld kon worden voor de protestmanifestaties
door het hele land. Maar wat Terry Carrol ontdekte was dat het
vooral mensen uit de lokale bevolking waren die demonstreerden
bij hun plaatselijke filiaal.

Een maand na die eerste ontmoeting met de Special Branch kregen
twee particuliere recherche-bureaus de opdracht inlichtingen te
verzamelen over London Greenpeace. Nicholson benaderde Kings
Investigation Agencies en Bishops Investigation Bureau, maar
vertelde geen van beiden dat hij twee bureaus tegelijk had
ingeschakeld. Minstens zeven verschillende 'onderzoeksagenten'
infiltreerden de actiegroep van eind 1989 tot halverwege 1991,
en vaak wisten de priv,-detectives niet van elkaars bestaan. 
Drie van de geheim agenten verschenen voor de rechter als
getuige voor McDonald's en lieten zich ondervragen over hun
undercover-werk. Om geloofwaardig over te komen konden de
infiltranten niet volstaan met het bijwonen van vergaderingen. 
Brian Bishop bezocht niet alleen twaalf vergaderingen in
vierenhalve maand tijd, maar bemande -soms zelfs in zijn eentje-
een informatiestand op een naar eigen zeggen 'goed bezochte
manifestatie'. Het pamflet What's wrong with McDonald's lag op
die stand om gratis mee te nemen. 
Zijn eerste rapport bevat een nogal gedetailleerde beschrijving
van het kantoortje van London Greenpeace. 'Er zitten geen extra
sloten op het kozijn en het raam gaat naar buiten open.' Bishop
voegt daar aan toe dat in een aangrenzend kantoor in hetzelfde
gebouw 24 uur per dag mensen aanwezig zijn. Op de vraag wat de
relevantie is van dit soort informatie, ontkende Bishop dat het
de bedoeling was om eventuele inbrekers van advies te dienen.
Hij had wel een enkele keer een brief gericht aan London
Greenpeace doorgegeven aan het recherchebureau. 
De tweede agent, Allan Clare, had een aantal keren brieven 'even
geleend' zoals hij zelf zei, want teruggelegd na het kopi%ren.
Hij verschafte zich 's nachts toegang tot het kantoor met behulp
van een telefoonkaart om het slot te forceren. Inbreken wilde de
priv,-detective het niet noemen want 'het slot van het kantoor
van London Greenpeace was niet bepaald sterk, dus volgens mij en
chefs was binnenkomen geen probleem'. Hij nam foto's die tijdens
het proces van pas kwamen. 
Ook Roy Pocklington, die tussen oktober 1989 en juni 1990 bij
maar liefst 26 vergaderingen aanwezig was, hielp ter bevordering
van zijn geloofwaardigheid mee aan het beantwoorden van brieven.
Een keer bracht hij zo acht uur door op het kantoor met het
versturen van het bewuste pamflet. Soms sprak Pocklington
vantevoren af met wie hij de vergadering zou verlaten, zodat
diegenen naar huis gevolgd konden worden. In een poging het
adres van Dave Morris te achterhalen, bracht hij een pakket
baby-kleertjes voor diens kleine zoontje mee.
Sid Nicholson, de vice-president, gaf toe dat door McDonald's
ingehuurde detectives brieven hadden gestolen. Zijn mensen kreeg
categorische instructies 'niets illegaals en niets onbehoorlijks
te doen'. Maar ja, voegde hij er aan toe, 'mensen maken nou
eenmaal fouten'.

McDonald's heeft altijd geweigerd de identiteit van de andere
priv,-detectives bekend te maken. Daar was een goede reden voor.
Van de vier wel opgeroepen undercovers besloot er ,en, Frances
Tiller, te getuigen voor de verdediging. Een opleiding tot
di%tiste had haar gevoeliger gemaakt voor argumenten tegen
fastfood. Destijds had Tiller een baantje bij een van de
recherchebureaus als assistente van de directeur, bij gebrek aan
infiltranten werd ze gevraagd in te springen. De eerste aan wie
ze ooit deze passage uit haar verleden opbiechtte, bleek
toevallig een bekende van de McLibels te zijn. 
In een interview dat op de Internet-site McSpotlight te vinden
is, vertelt Frances Tiller hoe zwaar het was om undercover te
gaan: 'Ik had barstende koppijn na iedere vergadering, omdat ik
me zo moest concentreren op wat er gezegd werd en door wie.
Tegelijkertijd moest ik onthouden hoeveel planken er achter me
waren, welke pamfletten daar op lagen en hoeveel lades er in de
archiefkast zaten. Je moet zo gewoon mogelijk doen en intussen
heel erg opletten dat je niet door de mand valt. Die dubbelrol
was ontzettend vermoeiend.' Tiller noteerde zodra ze thuiskwam
alles wat ze had onthouden en maakte een rapport voor het
recherchebureau. 
De priv,-detective kan het kantoortje van London Greenpeace nog
precies beschrijven: 'Een smalle trap op naar een kamertje vol
met mensen. Zoveel waren het er niet de eerste keer dat ik er
was, een stuk of zes, maar het leken er meer omdat de ruimte zo
klein was. In een hoek van de kamer waren planken tot aan het
plafond, vol met pamfletten - sommige daarvan moest ik meenemen
om kopie%n van te maken. Aan de andere kant stond een behoorlijk
wankele tafel die af en toe omviel omdat er veel te veel op
stond.'
De vergadering hadden een nogal chaotisch verloop. Tiller: 'Vaak
was niet eens duidelijk wanneer de vergadering feitelijk
aanving, het begon gewoon omdat mensen met elkaar begonnen te
praten. Soms riep er iemand: 'wie maakt de notulen?', dan zei
iemand anders met tegenzin 'dat doe ik wel' en die schreef dan
in het logboek in grote lijnen waar de vergadering over ging.'
De actievoerders bleken allemaal hele gewone mensen, en best
aardig. 'Ik had te horen gekregen dat ze veganistisch waren, en
ik wist niet goed wat ik me daarbij voor moest stellen.
Bloedeloze figuren, geen stevige karakters.' Het recherchebureau
had haar gewaarschuwd dat het gevaarlijk kon worden. 'Ik kon
mijn adres en telefoonnummer maar beter geheimhouden, want als
de actievoerders uit zouden vinden wie ik was zou het wel eens
verkeerd kunnen aflopen.' Of ze achteraf spijt heeft van haar
infiltrantenwerk? 'Nee, helemaal niet, I was just doing my job.'

Frances Tiller was degene die Michelle Hooker introduceerde bij
London Greenpeace, zij moest haar opvolgster worden. 'Ik was
nogal verbaasd de eerste keer dat ze meeging. Michelle Hooker
gaf me een lift in haar zwarte BMW, die ze een paar straten
verderop parkeerde. Het laatste stuk naar de vergadering deden
we lopend. Zelf trok ik speciaal hippie-kleren aan en sandalen,
zij deed dat niet. Desondanks werd ze geaccepteerd, sterker nog,
naar ik begreep zat ze er behoorlijk diep in.'

Tijdens de rechtzaak bleek dat Michelle Hooker een relatie begon
met een van de actievoerders. Haar opvallende verschijning werd
zoals gezegd onmiddellijk opgetekend door een andere priv,-
detective op de vergadering. Hooker op haar beurt maakte meteen
melding van een 'bescheiden' jongeman, genaamd Charlie. 'Hij was
1.75 meter lang, had lichtbruin haar tot op zijn schouders met
een pony en hij droeg een zwarte spijkerbroek met gaten op de
knie%n en een punky T-shirt' schreef ze in een van haar eerste
rapporten. Haar relatie met Charlie plaatste haar boven iedere
verdenking. Een ander voordeel van deze intieme betrekkingen was
dat ze via Charlie Brook andere dierenrechtenactivisten leerde
kennen, die zich ook bezighielden met radicalere acties. Ze werd
niet alleen actief in de Hacky and Islington Animal Rights
Campaign, maar gaf ook etentjes voor deze vrienden van Charlie
in zijn flat. 
Het was echt dik aan. Ze vierden samen Kerst en gaven elkaar
kadootjes. Michelle hielp in de natuurvoedingswinkel waar
Charlie werkte en bezocht zelfs zijn moeder in West Yorkshire.
Haar vrienden kreeg hij echter nooit te zien, en bij haar thuis
kwam hij niet. Michelle Hooker kon uit de eerste hand verslag
doen van de reacties die de aanklacht wegens smaad bij London
Greenpeace teweeg bracht. 
Maanden later, toen duidelijk werd dat het op een confrontatie
voor de rechter zou aankomen, liep het werk van de detectives op
zijn eind. De relatie tussen Michelle en Charlie bekoelde. Zij
liet het steeds vaker afweten, met een beroep op haar drukke
werk. Hij zag haar nooit meer terug nadat hij hun relatie
be%indigde. De enige tastbare herinnering aan deze vreemde
verhouding weet het Engelse dagblad de Observer, is het pluizige
poesje die zij achterliet in zijn flat, en nooit meer op kwam
halen.

De vraag blijft waarom McDonald's de zaak tegen London
Greenpeace ueberhaupt heeft doorgezet. Priv,-detective Frances
Tiller zegt dat de anti-McDonald's campagne niet bepaald
prioriteit had in de tijd dat zij de vergaderingen bezocht. 'Ik
kreeg de indruk dat het misschien in het verleden een belangrijk
onderwerp was geweest, en daarna nooit helemaal was verdwenen.'
En dan te bedenken dat de vergadering soms voor een goed deel
uit infiltranten bestond. Frances Tiller reconstrueerde achteraf
dat bij ,,n vergadering drie infiltranten waren op in totaal
zeven of acht mensen. Helen Steel weet van een bijeenkomst in
1990: vier aanwezigen waarvan er drie werkten voor twee
verschillende detective-bureaus. Het kwam regelmatig voor dat de
vergaderingen van London Greenpeace bezocht werden door minder
dan tien mensen. 
Sid Nicholson wil niet horen van een overkill. Het aantal
detectives dat vergaderingen bijwoonde was volgens hem niet van
invloed op de richting van de groep, zo verklaarde de vice-
president voor de rechtbank.
Het argument dat McDonald's via de activiteiten van de
ingehuurde detectives medeverantwoordelijk is voor de
verspreiding van het gewraakte pamflet, werd door de rechter als
aanvullende verdediging geaccepteerd. 
Dat het ook anders kan, bewijst de affaire met Veggies Ltd. of
Nottingham. Eind jaren tachtig kreeg deze engelse actiegroep, de
belangrijkst verspreider van What's wrong destijds, te maken met
juridische dreigementen van McDonald's. Na onderhandelingen
tussen de respectievelijke advocaten, ging McDonald's akkoord
met een aantal kleine wijzigingen in de tekst. De Veggies bleven
het pamflet in grote oplagen ronddelen.
Waarom kon de zaak met London Greenpeace niet op vergelijkbare
wijze worden afgehandeld? Misschien was er, eenmaal zoveel tijd
en geld in deze actiegroep ge<nvesteerd, voor het bedrijf geen
weg meer terug. Het onheil dat McDonald's daarmee over zich
afriep, kent zijn weerga niet. Het voor het imago van het
bedrijf zo catastrofaal verlopen proces zal dienen als
schoolvoorbeeld van hoe-het-niet-moet in de
communicatiewetenschappen. Het lesmateriaal is al klaar, en
gratis ter beschikking op de Internet-site McSpotlight. Daar
zijn alle bewijsstukken keurig op onderwerp gerangschikt te
vinden, naast de biografie%n van alle getuigedeskundigen en de
verslagen in de pers over het proces. Voor actievoerders overal
ter wereld zijn er vertalingen van het gewraakte pamflet, klaar
om uit te printen. Zeer ingenieus is de rondleiding op de site
van McDonald's, via zogenaamde frames voorzien van de McLibel-
argumenten. En vanaf 16 februari, de eerste verjaardag van de
site, zijn op McSpotlight bovendien alle procesverslagen te
lezen: ieder woord dat er gezegd is voor de rechtbank, 314
zittingsdagen lang.
McDonald's heeft -wijs geworden?- niets ondernomen tegen
McSpotlight. Nog niet tenminste. 

Meer informatie: http://www.mcspotlight.org 










--
* Verspreid via nettime-nl. Commercieel gebruik niet toegestaan zonder
* toestemming. <nettime-nl> is een gesloten en gemodereerde mailinglist
* over net-kritiek. Meer info: list@dds.nl met 'info nettime-nl' in de
* tekst v/d email. Archief: http://www.v2.nl/nettime-nl. Contact:
* nettime-nl-owner@dds.nl. Int. editie: http://www.desk.nl/~nettime.